تبیین رابطه ی علت و معلول از نظر ابن سینا و نقد آن در فلسفه صدرایی

از آغاز آفرینش، انسان همواره درتلاش برای شناخت عالم خارج و یافتن ارتباط پدیده-های موجود در آن بوده و این امر او را به سوی مسئله¬ی علیّت کشانده است. فلاسفه¬ی اسلامی اهمیت ویژه¬ای برای اصل علیّت قائل بوده¬اند، به طوری که این اصل شالوده¬ی تفکر فلسفی آن-ها را تشکیل داده است. از نظر آن¬ها، علت عبارت است از موجودی که تحقق موجودی دیگر (معلول) متوقفبرآن است.طبق نظریه¬ی امکان ماهوی ابن سینا، هر یک از علت و معلول ماهیت و وجودی جدا از دیگری دارد وآن¬چه موجب نیازمندی معلول به علت می¬شود، ممکن الوجود بودن آن است. بنا بر این تفسیر از علیّت، رابطه¬ی علت و معلول، رابطه¬ی دو امر مضاف است که اضافه¬ی میان آن¬ها از نوع اضافه¬ی مقولی است؛ اما، صدرا این دیدگاه ابن سینا را مورد نقد قرار می¬دهد و برای علت و معلول دو وجود متباین به تمام ذات و مستقل از هم قائل نیست، بلکه او با تکیه بر اصولی مانند: اصالت وجود، تشکیک وجود و وحدت شخصی وجود، نظریه¬ی وجود رابط معلول را مطرح می¬کند که بر اساس آن وجود معلول چیزی جدا از وجود علت¬اش نیست و علت و معلول دو مرتبه از یک وجودند و معلول شأن و تجلّی وجود علت و عین ربط به آن است. به این ترتیب، صدرا با طرح نظریه¬ی وجود رابط، تفاوت¬های بنیادین زیر را در تبیین اصل علیّت ایجاد می¬کند: امکان فقری به جای امکان ماهوی، ترکیب اتحادی در مقابل ترکیب انضمامی، اضافه¬ی اشراقی جایگزین اضافه¬ی مقولی، فاعلیّت بالتجلّی به جای فاعلیّت بالعنایه، تقدم بالحق در مقابل تقدم بالعلیه.